De maatregelen in de corona crisis leiden tot verlies van werk, inkomen, toekomstperspectief, sociale contacten en verlies van vertrouwen en veiligheid. Deze verliezen verdienen meer aandacht en dienen erkend en herkend te worden, waarna we stappen kunnen zetten naar herstel. Half december 2020 ben ik in gesprek gegaan met Prof. dr. em. Manu Keirse, klinisch psycholoog, doctor in de geneeskunde en dé specialist in België en Nederland op het gebied van verlies, rouwverwerking en de laatste levensfase.
Wat doen deze verlieservaringen met de mens? Hoe kijkt hij aan tegen de maatregelen en welke adviezen heeft hij voor de burgers en de overheid?
Onlangs verschenen er wederom twee boeken van zijn hand: “Goed leven met kwetsbaarheid en beperking” samen geschreven met Dirk de Wachter, en het boekje “Het wonder van de kleine goedheid, in tijden van eenzaam sterven en beperkt afscheid” waarin een briefwisseling staat tussen hem en Leo Fijen over eenzaam sterven en de gevolgen van beperkt afscheid kunnen nemen in deze Corona tijd.
Op dit moment deelt Manu Keirse zijn kennis en ervaring met de Belgische overheid inzake de wijze van aanpak en de gevolgen van de corona crisis, met de verwachting dat dit kan bijdragen tot meer inzicht in het menselijk gedrag en aan een wijziging van de koers.
Dit interview bestaat uit twee delen
deel I "Geef mensen meer eigen verantwoordelijkheid": de gevolgen van de maatregelen, angst en machteloosheid
deel II https://www.feelz.nu/Manu-Keirse-II-de-dood-laat-ons-bewuster-leven: leren omgaan met verlies en de kunst van het mogelijke
Welke gevolgen ziet u van het Corona beleid en de maatregelen?
Keirse: "Het gaat mis doordat de overheid ten strijde is getrokken tegen een virus op biologisch vlak maar te weinig heeft beseft dat we te maken hebben met menselijk gedrag. De overheid wil door strenge maatregelen het menselijk gedrag beïnvloeden, terwijl er juist ruimte moet zijn voor verantwoordelijkheid. Ik heb het dan over de deskundigheid van de machteloosheid.
Doordat we de dood niet willen of kunnen aanschouwen, gaan we ons machteloos voelen. Angst voor de dood en onvoldoende kennis hoe hiermee om te gaan, leidt tot interventies die vaak niet wenselijk zijn en tot maatregelen die onze verantwoordelijkheid ontnemen. We willen de dood uitstellen, terwijl de dood bij het leven hoort. Als mensen makkelijker met de dood om kunnen gaan, dan zullen ze onzinnige regels de wereld uit helpen.
Dit virus gaat ons leren de realiteit te zien. We moeten gaan stil staan bij de grenzen van wat we willen en wat we kùnnen beinvloeden, juist nu met de huidige wetenschappelijke ontwikkelingen. Aanvaarden dat dood gaan ook mag.
Prof. dr. Erika Vlieghe, die de regering in België adviseert, vind ik een genuanceerde viroloog. Ze zei tegen mij “ ik ben uw boek over verlies en verdriet aan het lezen, ik had het moeten lezen voor de crisis begon, dan zou ik verstandiger met een aantal dingen omgegaan zijn! “
Kennis over omgaan met verlies en aanvaarden dat verlies bij het leven hoort, is nog onvoldoende aanwezig in de samenleving.
Maar machteloosheid is er ook door onzinnige regels die in de maatregelen staan en die door angst zijn ingegeven. Angst leidt tot de wens van controle. Als je controle te ver doorvoert, maakt het mensen monddood en machteloos. Dit kan ertoe leiden dat mensen niet meer nadenken over hun handelen. Regels en protocollen, het beperken van vrijheid en van de eigen verantwoordelijkheid leidt tot machteloosheid en werkt verlammend. Op het moment dat de kennis en informatie niet toereikend is en men de regels niet kan verklaren, gaan mensen de maatregelen naast zich neerleggen.
Ik heb vier kinderen met ieder een eigen gezin. In België mag er slechts 1 persoon extra aan tafel zitten met Kerstmis. Ik kan niet eens met mijn eigen vrouw op bezoek bij één van mijn kinderen.
Dan krijgen we meer eigen verantwoordelijkheid en kunnen we deze oppakken, waardoor we ons minder machteloos voelen en serieuzer de dingen doen die nodig zijn. Er zijn vier dimensies die ons helpen om te gaan met die machteloosheid:
Ik ben voorzitter van vier woonzorgcentra, tijdens de eerste lockdown heb ik de maatregel van “geen contact” naast mij neergelegd. Ik heb gezegd dat mensen bezoek moeten kunnen krijgen in gecontroleerde omstandigheden. En in de terminale fase moeten we familie uitnodigen om actief aanwezig te zijn. Het heeft ons geen enkele besmetting opgeleverd!
De wijze van communicatie beïnvloedt het motiveren van mensen. De oorlogstaal die gebezigd wordt, werkt averechts. Ook communiceren over cijfers en de maatregelen die van alles verbieden, maakt dat je mensen niet motiveert. In plaats van uit angst de regels gaan aanscherpen, dient men de nadruk te leggen op verantwoordelijkheid.
De angst voor het virus is gevaarlijker dan het virus zelf! In angst ga je je focussen op één ding en vergeet je alle andere invalshoeken. Er ontstaat een kokervisie.
Je motiveert mensen door eigenaarschap te geven, door autonomie te bevorderen. Mensen zijn echt wel bereid rekening met elkaar te houden. Als je zou zeggen: het grootste gevaar is dat kinderen en jongeren besmetting oplopen zonder dat ze er iets van voelen, maar vervolgens door het knuffelen de grootouders besmetten die dan kunnen overlijden. Dan zie ik niet zoveel grootouders en kleinkinderen die niet bereid zijn om daar rekening mee te houden!
Eenzaamheid heeft een ingrijpende invloed op onze fysieke en mentale gezondheid. De machteloosheid neemt toe. Het wordt steeds meer zichtbaar dat deze strenge regels op deze wijze, zonder ruimte voor verantwoordelijkheid, de oplossing niet zijn. Mijn zoon is psychiater en heeft het beleid in zijn instelling op drie items ingestoken:
Let wel, in deze volgorde! De regels zijn dus niet altijd primair leidend. Ik kan mij hier geheel in vinden."
Inleiding vraag: In het boek “Het wonder van de kleine goedheid, in tijden van eenzaam sterven en beperkt afscheid” schrijft U: “Is het wel voldoende uitnodiging tot verantwoordelijkheid als je ongenuanceerd totale quarantaine maatregelen oplegt aan iedereen, zonder je de vraag te stellen wat de secundaire consequenties zijn voor het leven en het verder leven van mensen. “
Klopt het dat u het dan heeft over de secundaire consequenties van de maatregelen (dus niet van het virus) die gevolgen hebben voor de kwetsbare groepen, maar ook voor elk mens in deze samenleving? In mijn optiek worden zij allen geconfronteerd met diverse verliezen en emotionele situaties welke ingrijpen op het dagelijks leven, de identiteit en onderlinge relaties. Hoe kijkt u daar tegenaan?
Keirse: "Ja dat is correct. Er zijn meerdere groepen die in het gedrang zijn gekomen door de maatregelen. Bij allen speelt verlies van mentale gezondheid, van vertrouwen, gevoel van veiligheid, toekomstperspectief, inkomen, structuur, sociale contacten en sociale steun een rol. Al deze verliezen kunnen inderdaad ook rouw tot gevolg hebben. Ik heb het dan over deze groepen:
Machteloosheid is voor een groot deel een verlammende emotie. De diepe wortels zijn vaak schuldgevoelens. Daarnaast kunnen er gedragsveranderingen, eenzaamheid, mentale en fysieke klachten en identiteitsproblemen ontstaan.
Een voorbeeld: een zorgmedewerker heeft als taak familie weg te houden bij de patiënt. Ondertussen op een ander front wil deze persoon op bezoek bij de eigen moeder in een verpleeghuis die terminaal is. En je mag daar ook niet komen. Je bent aan het vechten om er bij te komen, terwijl je op die andere plek de sluiswachter bent die families moet tegenhouden, dat stelt mensen voor een moreel dilemma. En de diepere grond van zo’n moreel dilemma zijn schuldgevoelens en machteloosheid. Zich bewust zijn daarvan, kunnen omgaan met schuldgevoelens, kan al veel van de machteloosheid verminderen.
Als je van iemand houdt en je er verantwoordelijk voor voelt, dan wil je alles voor die persoon realiseren. En als dat niet kan, dan voel je je schuldig. Schuldgevoelens hebben niets te maken met schuldig ZIJN, maar met liefde en verantwoordelijkheid.
Ik heb een triest voorbeeld: een jongetje van 6 heeft een huis in de brand gestoken, waar twee kinderen het leven verloren. En toen de politie dat jongetje aansprak, was de eerste zin die hij uitsprak: “en ik heb een jaar geleden mijn papa ook al dood gedaan.” De papa van dat kind was een jaar tevoren aan kanker gestorven, het jongetje zat al een jaar met schuldgevoelens. En die schuldgevoelens zijn gaan koken en koken en zijn ontploft toen hij het huis in brand stak.
Vaak zegt men tegen de ander: “je hoeft je niet schuldig te voelen, je kan er niets aan doen”, met als gevolg dat de ander er met niemand over zal spreken.
Je màg je schuldig voelen maar bènt niet schuldig.
Mensen zijn er niet bij geholpen als ze iets niet mógen voelen. Laat het eruit komen, laat hen erover praten, je moet over schuldgevoelens kunnen spreken, door ze uit te spreken komen ze letterlijk van binnen naar buiten en geraak je ervan bevrijd. Opgekropte schuldgevoelens zijn levensgevaarlijk.
Kortom:
Deel II van dit interview vind je hier:https://www.feelz.nu/Manu-Keirse-II-de-dood-laat-ons-bewuster-leven
In het boek “Grip op Verlies” dat in 2021 verschijnt, ga ik nader in op verlies. https://www.gripopverlies.nl
<
Reacties :